૯મી જૂન અમર સેનાની ભગવાન બિરસા મુંડાની પુણ્યતિથિ
(તાપી માહિતી બ્યુરો): વ્યારા: તા.૮: તારીખ ૯મી જૂન અમર સેનાની ભગવાન બિરસા મુંડાની પુણ્યતિથિ. બિરસા મુંડા. મુંડા વનવાસીઓ સહિત સમગ્ર જનજાતિ સમાજના લોકનાયક, લોકપ્રહરી, અને મસીહા છે.
આજે તેમની પુણ્યતિથિ એ, તેમના જીવન સંગ્રામ ઉપર નજર કરીએ. જે પ્રાસંગિક લેખાશે.
બિરસા મુંડાનો જન્મ નવેમ્બર ૧૫, ૧૮૭૫ના દિને ઝારખંડ રાજ્યમા આવેલા રાંચી શહેર નજીકના ઉલીહાતૂ ગામમા સુગના મૂંડા અને કરમીબાઈને ત્યા થયો હતો. સાલ્ગા ગામમા પ્રાથમિક શિક્ષણ પુરુ કર્યા પછી તેઓ ચાઇબાસા ઇંગ્લીશ મિડલ સ્કૂલમા અભ્યાસ માટે આવ્યા. એમનુ મન હમેશા પોતાના સમાજની બ્રિટિશ શાસકો દ્વારા કરવામા આવેલી બુરી દશા માટે વિચારતુ રહેતું હતુ. એમણે મુંડા લોકોને અંગ્રેજોથી મુક્તિ મળે તે માટે જાતે નેતૃત્વ પ્રદાન કર્યું.
૧૮૯૪ના વર્ષમા નિષ્ફળ ચોમાસાના કારણે છોટા નાગપુરમા ભયંકર દુકાળ અને રોગચાળો ફેલાયો હતો. બિરસાએ મન લગાવી પોતાના સમાજના લોકોની સેવા કરી.
ઓક્ટોબર ૧, ૧૮૯૪ના દિને નવયુવાન નેતાના રુપમા બધા મુંડાઓને એકત્ર કરી, એમણે અંગ્રેજો સામે લગાન માફ કરાવવા માટે આંદોલન કર્યું. ૧૮૯૫ના વર્ષમા એમને ગિરફતાર કરી, હજારીબાગ નગરના કેન્દ્રીય કારાગારમા બે સાલની કેદની સજા ભોગવવા રાખ્યા. પરંતુ બિરસા અને એમના શિષ્યોએ દુષ્કાળ પીડિત જનતાની સહાય કરવાનુ પૂરા મનથી નક્કી કરી લીધું હતુ, અને આ કાર્ય કરીને તેમણે પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન જ એક મહાપુરુષનો દરજ્જો મેળવ્યો. બિરસાને તેમના વિસ્તારના લોકો “ધરતી બાબા” નામથી સંબોધન કરતા તેમ જ પૂજતા પણ હતા. એમના પ્રભાવની વૃધ્ધિ થતા આખા વિસ્તારના મુંડા આદિવાસીઓમાં સંગઠિત થવાની ચેતના જાગી.
૧૮૯૭ના વર્ષથી ૧૯૦૦ના વર્ષ દરમિયાન મુંડા અને અંગ્રેજ સિપાઇઓ વચ્ચે લડાઇ થતી રહી, અને બિરસા તથા એમના શિષ્યોએ અંગ્રેજોના નાકમા દમ કરી રાખ્યો હતો. ઓગસ્ટ ૧૮૯૭ના સમયમા બિરસા અને એના ચારસો સાથીઓએ તીર કામઠાં વડે સજ્જ થઇ ખૂંટી થાણા પર હુમલો કર્યો. ૧૮૯૮ના વર્ષમાં તાંગા નદીના કિનારે મુંડાઓની લડાઇ અંગ્રેજ સેના સાથે થઇ, જેમા પહેલા તો અંગ્રેજ સેના હારી ગઇ, પરંતુ ત્યાર બાદ એના બદલે એમના વિસ્તારના ઘણા આદિવાસી નેતાઓની ધરપકડ થઇ.
જાન્યુઆરી ૧૯૦૦ ડોમવાડી ના ડુંગરોમા એક વધુ સંઘર્ષ થયો, જેમા મોટી સંખ્યામા સ્ત્રીઓ અને બાળકો માર્યા ગયા. એ વખતે આ જગ્યા પર બિરસા પોતાના લોકોની સભાને સંબોધન કરી રહ્યા હતા. ત્યાર બાદ બિરસાના કેટલાક શિષ્યોની ધરપકડ પણ થઇ હતી. અંતે બિરસાએ સ્વયં ફેબ્રુઆરી ૩, ૧૯૦૦ના દિને ચક્રધરપુરમા ધરપકડ વહોરી લીધી.
બિરસા મુંડાએ જૂન ૯, ૧૯૦૦ના દિવસે રહસ્યમય રીતે રાંચી ખાતે કારાગારમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા. તેમના અંતિમ સંસ્કાર હરમૂ નદીના કિનારે કરાયા હતા.
– આજે પણ બિહાર, ઓરિસ્સા, ઝારખંડ, છત્તીસગઢ અને પશ્ચિમ બંગાળના આદિવાસી વિસ્તારોમા બિરસા મુંડાને ભગવાનની જેમ જ પૂજવામા આવે છે.
– આ ઉપરાંત ભારત દેશના લશ્કરની એક પાંખ ભુમિદળની એક મહત્વની રેજિમેન્ટ બિહાર રેજિમેન્ટના સૈનિકોના નારા (war cry) તરીકે પ્રથમ જય બજરંગબલી અને ત્યારપછી બિરસા મુંડા કી જય એમ નાદ કરવામાં આવે છે.
– બિરસા મુંડાની સ્મૃતિમા ભારતના ટપાલ ખાતા તરફથી નવેમ્બર ૧૫, ૧૯૮૮ના દિને ૬૦ પૈસા મૂલ્ય ધરાવતી, ૩.૫૫ સે.મી. લંબાઇ તેમ જ ૨.૫ સે.મી. પહોળાઇ ધરાવતી ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી.
– ગુજરાત સરકારે પણ બિરસા મુંડાના વ્યક્તિત્વ અને સમાજ માટેના યોગદાનને બિરદાવતા રાજપીપળા ખાતે ‘બિરસા મુંડા યુનિવર્સિટી’ શરૂ કરીને આદિવાસી સમાજને ગૌરવ પ્રદાન કર્યું છે.
સંકલન : વૈશાલી પરમાર,સંગીતા ચૌધરી
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
About The Author
